Prywatna preambuła

11 listopada 2021

Preambuła

Szlachetność zachwyca. Wśród różnych trudów codzienności, sporów i nieprawości żyją ludzie nie tylko świadomi istnienia wartości, ale z całym przekonaniem żyjący nimi na co dzień. Święci, choć nie wszystkich to słowo przekonuje, przechadzający się po tym zwykłym świecie.

Przypuszczam, że dla wielu z nas nazwisko Stefana Wilkanowicza nie przywodzi na myśl ani jednego skojarzenia. Na wszelki wypadek umieściłem na dole tekstu kilka informacji o nim zaczerpniętych w Wikipedii. W Tygodniku Powszechnym z 1995 roku opublikował on tekst swojej preambuły, napisał tak:  … dlatego ja sam dla siebie tę preambułę ustanawiam, abym w chwilach wątpienia czy słabości czuł się zmuszony do niej się odwołać. Nie tylko dla rozumienia prawa.
„My, członkowie Zgromadzenia Konstytucyjnego, wierzący w Boga, który jest źródłem prawdy, dobra i piękna, lub nie podzielający tej wiary, lecz uznający potrzebę dążenia do tych najwyższych wartości,
wdzięczni wobec naszych przodków za ich pracę, za walkę o byt naszej Ojczyzny, za kulturę, którą zbudowali, solidarni z przyszłymi pokoleniami, którym chcemy przekazać wszystko, co najlepsze, z tysiącletniego dorobku i zapewnić warunki wszechstronnego rozwoju,
świadomi potrzeby współpracy ze wszystkimi krajami dla wspólnego dobra Rodziny Ludzkiej, ustanawiamy podstawowe prawa dla państwa i wzywamy wszystkich, którzy je będą stosowali, aby czynili to troszcząc się szczególnie o zachowanie godności człowieka, o jego prawo do wolności i obowiązek solidarności z innymi”. [1]

Konstytucja

Tekst ten może brzmieć znajomo dla wszystkich, którzy choć raz przeczytali Konstytucje Rzeczypospolitej Polskiej z kwietnia 1997 roku. Przypominam sobie tamte niekończące się dyskusje i spory, a wśród nich spór o to kształt preambuły, a nawet więcej o to czy w ogóle powinna być.
Wtedy profesor Andrzej Zoll był prezesem Trybunału Konstytucyjnego i brał udział w pracach Komisji Konstytucyjnej Zgromadzenia Narodowego. Jemu to właśnie Stefan Wilkanowicz przekazał tekst preambuły, która została włączona do Konstytucji.

Dziś możemy ją czytać, a warto:

W trosce o byt i przyszłość naszej Ojczyzny, odzyskawszy w 1989 roku możliwość suwerennego i demokratycznego stanowienia o Jej losie,
my, Naród Polski – wszyscy obywatele Rzeczypospolitej,
zarówno wierzący w Boga będącego źródłem prawdy, sprawiedliwości, dobra i piękna,
jak i nie podzielający tej wiary, a te uniwersalne wartości wywodzący z innych źródeł,
równi w prawach i w powinnościach wobec dobra wspólnego – Polski,
wdzięczni naszym przodkom za ich pracę, za walkę o niepodległość okupioną ogromnymi ofiarami, za kulturę zakorzenioną w chrześcijańskim dziedzictwie Narodu i ogólnoludzkich wartościach,
nawiązując do najlepszych tradycji Pierwszej i Drugiej Rzeczypospolitej,
zobowiązani, by przekazać przyszłym pokoleniom wszystko, co cenne z ponad tysiącletniego dorobku,
złączeni więzami wspólnoty z naszymi rodakami rozsianymi po świecie,
świadomi potrzeby współpracy ze wszystkimi krajami dla dobra Rodziny Ludzkiej,
pomni gorzkich doświadczeń z czasów, gdy podstawowe wolności i prawa człowieka były w naszej Ojczyźnie łamane,
pragnąc na zawsze zagwarantować prawa obywatelskie, a działaniu instytucji publicznych zapewnić rzetelność i sprawność,
w poczuciu odpowiedzialności przed Bogiem lub przed własnym sumieniem,
ustanawiamy Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej
jako prawa podstawowe dla państwa
oparte na poszanowaniu wolności i sprawiedliwości, współdziałaniu władz, dialogu społecznym oraz na zasadzie pomocniczości umacniającej uprawnienia obywateli i ich wspólnot.
Wszystkich, którzy dla dobra Trzeciej Rzeczypospolitej tę Konstytucję będą stosowali,
wzywamy, aby czynili to, dbając o zachowanie przyrodzonej godności człowieka,
jego prawa do wolności i obowiązku solidarności z innymi,
a poszanowanie tych zasad mieli za niewzruszoną podstawę Rzeczypospolitej Polskiej. [2]

Piękny i mądry tekst. Niestety jak to napisał w 1798 John Adams, Ojciec Założyciel Stanów Zjednoczonych Ameryki w liście do żołnierzy: Nasza Konstytucja powstała wyłącznie dla ludzi moralnych i religijnych. Jest zupełnie nieprzydatna dla rządów innego rodzaju. [3]
John Adams myślał o Konstytucji Stanów Zjednoczonych, myślę, jednak że spokojnie możemy ten pogląd zastosować i do naszej Konstytucji. Nie jesteśmy w stanie napisać takiego tekstu, który wyjaśniałby wszystkie spory i zadowalał każdego. Wręcz myślę, że im szlachetniejszy tekst powstanie, tym łatwiej będzie go można źle wykorzystywać. Jeśli sami nie będziemy szukali tego co prawdziwe i dobre, to każde prawo może nam posłużyć do szukania tego, co uznajemy za dobre, oczywiście dla  jakiś nas. Nie wiem, czy potrafiłbym napisać swoją preambułę i potrafiłbym konsekwentnie według niej żyć. Będę jednak szukał i odkrywał i pełną prawdę i dobro i piękno.

Dziękuję za ludzi, którzy czynili to wcześniej, którzy zdobyli się na taką szlachetność i otwartość, na taki szacunek wobec wartości i odwagę życia tym, co odczytali i poznali jako pełną prawdę, dobro i piękno. Dziękuję za osoby, które zrozumiały jak wspaniale jest być osobą i to absolutnie wyjątkową, bo tak stworzona i tak współ-stworzoną w codzienności życia.

Stefan Wilkanowicz

Z wykształcenia inżynier (Politechnika Warszawska) i filozof (KUL). Początkowo pracował w zakładach mechanicznych Ursusa. W latach 1956–1957 brał udział w zakładaniu Klubu Inteligencji Katolickiej w Warszawie i Krakowie. Od 1957 pracował w „Znaku” i „Tygodniku Powszechnym”. W latach 1978–1994 był redaktorem naczelnym miesięcznika „Znak”.

W latach 1972–1979 przewodniczył Komisji Apostolstwa Świeckich Duszpasterskiego Synodu archidiecezji krakowskiej, w okresie 1977–1988 był członkiem Papieskiej Rady do spraw Świeckich. Podczas wydarzeń sierpniowych w 1980 przyłączył się do skierowanego do władz komunistycznych apelu 64 naukowców, literatów i publicystów o podjęcie dialogu ze strajkującymi robotnikami. W 1993 objął funkcję wiceprzewodniczącego Krajowej Rady Katolików Świeckich.

Został także wiceprzewodniczącym Międzynarodowej Rady Oświęcimskiej i przewodniczącym jej komisji edukacyjnej, przewodniczącym rady Międzynarodowego Centrum Edukacji o Auschwitz i Holokauście. W 1999 powołany na wiceprzewodniczącego Polskiego Komitetu do spraw UNESCO oraz przewodniczącym zarządu Fundacji Kultury Chrześcijańskiej „Znak”. Redagował serwis internetowy „FORUM Żydzi – Chrześcijanie – Muzułmanie”.

Jest autorem kilku książek o tematyce chrześcijańskiej oraz licznych artykułów w różnych periodykach. Jest również autorem tekstu, na podstawie którego Tadeusz Mazowiecki opracował preambułę do Konstytucji RP z 1997. [4]

[1] Stefan Wilkanowicz („TP” nr 6/1995). https://www.tygodnikpowszechny.pl/moja-prywatna-preambula-31397. 11 listopada 2021, godz. 18.00.
[2] Preambuła Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku.
[3] J. Adams, Letter to the Massachusetts Militia, 11 October 1798, U.S. National Archives. (tekst zaczerpnąłem z: R. Dreher, Opcja Benedykta, s. 57).
[4] https://pl.wikipedia.org/wiki/Stefan_Wilkanowicz. 11 listopada 2021, godz. 18.00.